۳-۲-۲- انواع مسئولیت پزشکی
در نظام حقوقی اسلام که منبع اصلی حقوق موضوعه ایران است، مفهوم قاعده فقهی «لاضرر و لاضرار» این است که هیچ کس نباید به دیگری زیان برساند و هیچ ضرری نباید جبران نشده باقی بماند.
ایراد ضرر و زیان به دیگری از نظر شرعی، اخلاقی و حقوقی مذموم است و وارد کننده ضرر و زیان در هر حال مسئول جبران خسارت وارد شده است. این مسئولیت در زندگی فردی و اجتماعی دارای صور مختلفی است. گاه مسئولیت در پیشگاه خداوند و در برابر وجدان خویش است که به آن مسئولیت اخلاقی میگویند و گاهی ممکن است طبق شرایطی، مسئولیت در برابر حقوق موضوعه باشد که به آن مسئولیت قانونی میگویند.
مسئولیت قانونی به دو نوع مسئولیت مدنی و جزایی تقسیم میگردد. که در مسئولیت مدنی متضرر از خسارت افراد هستند در حالی که متضرر از جرم در مسئولیت جزایی جامعه میباشد.
از طرفی ممکن است مسئولیت در حرفهای خاص مورد نظر باشد که در این صورت چنانچه فردی از اعضای آن صنف، از روش علمی و فنی متعارف و منطبق با اصول مسلم حرفهای آن شغل یا مقررات صنفی آن حرفه تجاوز نماید موجب مسئولیت انتظامی وی میگردد که در این صورت بر حسب نوع تخلف، به مجازاتهای انتظامی قانونی محکوم میگردد. به عنوان مثال، در حرفه پزشکی، قواعد و مقرراتی وجود دارد که رعایت آن از طرف پزشکان الزامی است و در صورت تخلف از این قواعد و مقررات، به موجب آیین نامه انتظامی نظام پزشکی به مجازاتهای مقرر محکوم میگردند؛ به این مسئولیت که ناشی از تقصیر انضباطی میباشد مسئولیت حرفهای یا انضباطی میگویند. شایان ذکر است که در این زمینه ممکن است فردی مرتکب فعل یا ترک فعلی گردد که با توجه به نتایج حاصله، هم مسئولیت مدنی و جزایی به دنبال داشته باشد. (عباسی، ۱۳۸۹،ص۴۶)
در رابطه با سقط جنین نیز، پزشک علاوه بر مسئولیت کیفری، مسئولیت مدنی دارد زیرا مسئولیت کیفری پزشک در قانون مجازات مشخص است که برای سقط جنین باید دیه در نظر گرفته شود که این مسئله مصداقی از مسئولیت کیفری ساقط کننده جنین میباشد در رابطه با مسئولیت مدنی نیز باید به عناوین کلی مسئولیت توجه کرد.
۳-۲-۳- مسئولیت کیفری و مسئولیت انتظامی
در هر جامعهای انجمن ها، اتحادیه ها، کانون ها و سازمانهای صنفی و حرفهای که متشکل از اجتماع افرادی هم فکر و یا کسانی که دارای شغل و عنوان واحد هستند به وجود میآید که هدف از تشکیل آن، حفظ منافع صنفی و حرفهای افراد و یا حمایت شغلی و اجتماعی از آن ها میباشد. بعضی از این تشکل ها بر حسب اهمیت و به منظور حفظ شئون اجتماعی اعضا، قواعد و مقرراتی وضع و به مورد اجرا میگذارند و برای تخلف از این مقررات هم عکس العمل و ضمانت اجراهایی پیشبینی میکنند و گاهی هم قانونگذار دخالت نموده و کیفرها و تنبیهاتی در نظر میگیرد.
این نوع تخلفات را به طور کلی تقصیرات اداری یا تخلفات انتظامی میگویند. بدین ترتیب، نقض مقررات صنفی به وسیله یک فرد از افراد آن صنف تخلف انتظامی محسوب میگردد. به عبارتی دیگر، تخلفاتی که اعضای هر جمعیت و یا انجمن به مناسبت حیثیت و شغل و مقام وظیفه اداری یا حرفهای خود مرتکب میشوند بر حسب مورد و اهمیت متفاوت بوده و به همین علت هم واکنشهای در برابر آن متفاوت است.
بنابرین ارتکاب تخلف حرفهای موجب مسئولیت انتظامی میگردد که به آن مسئولیت شغلی، صنفی، حرفهای، انضباطی و یا مسئولیت ناشی از تخلف انتظامی میگویند. مانند مسئولیت وکیل در دفاع از دعاوی، مسئولیت دادرس در صدور حکم و مسئولیت پزشک در معالجه و عمل جراحی.
مسئولیت انتظامی یکی از صور مسئولیت است که نسبت به سایر صور مسئولیت؛ مسئولیت مدنی، کیفری و اداری، رابطه بسیار نزدیکی با مسئولیت اداری میپندارند، اما وجه تمایز مسئولیت اداری و انتظامی را میتوان این نکته پنداشت که مسئولیت اداری ناشی از تخلفات اداری کارمندان دولت میباشد و مسئولیت انتظامی ناشی از تخلفات انضباطی افراد مربوط به یک صنف خاص، در امور اداری مستخدم دولت ممکن است مرتکب سه نوع جرم و تقصیر گردد که عبارتند از:
-
- جرم عمومی که موجب مسئولیت کیفری مرتکب میگردد.
-
- جرایم مختص به مستخدمین دولت.
- تقصیرات انضباطی.
بنابرین جرایمی که فرد مرتکب میشود اعم از اینکه جرم مذبور جرم عمومی باشد یا جرم مختص به حرفهای معین و یا تخلف انضباطی، موجب مسئولیت وی میشود و بر حسب نوع مسئولیت، مجازات یا محکوم به جبران خسارات وارده میگردد. (عباسی، ۱۳۸۹،ص۴۸)
عموماً سقط جنین از جمله مواردی است که اشخاص عادی نمی توانند آن را به راحتی انجام دهند هر چند در برخی مواقع توسط پدر و مادر و بدون دخالت شخص خارجی انجام میشود ولی عموماً باید گفت که سقط جنین با دخالت یک پزشک انجام میشود که میتوان در این رابطه به این نکته اشاره کرد که در قوانین مربوط به پزشکی در رابطه با این اعمال پزشکان مواردی مقرر شده است که پزشکان را مسئول اعمال جنایتکارانه خود میدانند از همین رو باید گفت که در یک عمل سقط جنین اگر خود شخص پزشک حضور داشته باشد به عنوان شخص مسبب یا مباشر در انجام فعل سقط جنین مشمول مسئولیت میشود و باید از عهده عمل خود بر آید.
۳-۳- والدین
در رابطه با مسئولیت والدین در رابطه با قتل جنین توسط پدر و مادر باید به این نکته اشاره کرد که قانونگذار در قوانین آمره به این امر اذعان کردهاست که مسئولیت والدین در جرایم فرزندکشی و سقط جنین شامل مسئولیت کیفری میشود. به همین لحاظ در این بحث به مسئولیت والدین با رویکرد توجه به قوانین آمره میپردازیم. ولی قبل از توضیح این مسئله باید خاطر نشان کرد که پدر و مادر از باب خسارت و تسبیب در ایجاد ضرر مسئول هستند و ممکن است بر اساس اصول حاکم بر مسئولیت مدنی مجازات شوند به طوری که باید گفت بررسی ارکان مسئولیت مدنی والدین از جمله مسائلی است که در این باره تحقیقی تا کنون انجام نشده است ولی باید گفت که ارکان مسئولیت مدنی والدین همانند اصول کلی مسئولیت مدنی میباشد که نکته متفاوتی با مسائل گفته شده ندارد لذا از طرح آن خودداری میشود و به مسئولیت کیفری پرداخته میشود.
۳-۳-۱- مسئولیت مدنی والدین
والدین به عنوان کسانی که مسئول اعمال و رفتار خود نسبت به جنین میباشند مشمول مسئولیت مدنی میشوند زیرا این اشخاص نزدیکترین افرادی هستند که با جنین در ارتباط میباشند و بسیاری اوقات ممکن است از بی احتیاطی و یا سوء رفتار این اشخاص آسیبی به جنین برسد.
مادر باید مراقبتهای لازم را نسبت به نگهداری جنین انجام دهد اگر بر اثر بی احتیاطی مادر، جنین سقط شود، مادر در برابر پدر مسئولیت دارد. همچنین باید گفت که اگر پدر باعث ایجاد سقط جنین شود در برابر مادر مسئولیت مدنی دارد.
در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که والدین جنین خود از اشخاصی هستند که در برابر ضررهای وارده نسبت به جنین در برابر یکدیگر مسئول هستند.
در مسئولیت مدنی والدین باید هر سه رکن مسئولیت مدنی جمع شود تا بتوان بر آن عنوان مسئولیت مدنی اطلاق کرد عناصر مسئولیت مدنی در رابطه با سقط جنین در مباحث قبل گفته شد لذا از بحث و بررسی آن خودداری میشود.
فصل چهارم:
آثار مسولیت مدنی در سقط جنین
اولین رکن تحقق مسئولیت مدنی، وجود فعل زیان باری است که از شخصی صادر میشود چه این فعل به صورت مستقیم موجب خسارت گردد چه به صورت غیر مستقیم.