• مقدمه

امروزه گسترش و توسعه صنعت لیزینگ^[۱] به عنوان یک ضرورت عمومی در سراسر جهان بر کسی پوشیده نیست. نقش عملیات لیزینگ در چرخه اقتصادی کشور­ها و اثرات مثبت و اجتناب‌ناپذیری که در ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا و سرانجام توازن منطقی در موازنه پرداخت­های جوامع صنعتی و رو به رشد به جای گذاشته، موجب گردیده است، این شیوه اعتباری امروزه با تکیه بر تخصص و ویژگی‌های نوین اجرایی بتواند موقعیت خود را به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تأمین اعتبار در سطح اقتصاد داخلی و بین‌المللی تصویب نماید. بر این اساس، بخش عظیمی از عملیات مالی سرمایه‌گذاری و تأمین اعتبار در جهان با بهره گرفتن از روش‌های نوین لیزینگ انجام می‌پذیرد، به طوری که بر اساس بررسی‌های مؤسسات مطالعاتی اقتصادی معتبر جهان، روش تأمین اعتبارات از طریق لیزینگ، در بین مکانیزم­ های گوناگون اعتباری، بعد از وام­های مستقیم بانکی در مرتبه دوم قرار گرفته است.

در کشور ما نیز با توجه به وجود نیاز مبرم به چنین شیوه تأمین مالی، شرکت‌های مختلفی پا به صنعت لیزینگ نهادند.

به نظر پیتر دراکر هنگامی که در یک سازمان تحول ایجاد نمی‌شود نظام سنجش عملکرد آن باید مورد بازنگری قرار گیرد. ‌بنابرین‏ بررسی روش‌های فعلی ارزیابی عملکرد شرکت­ها برای استفاده بهره‌ور از منابع و کسب مزیت رقابتی بسیار مهم جلوه می­ کند. شاخص­ های موجود نمی‌توانند تصویری یکپارچه و کامل از عملکرد شرکت­ها ارائه کنند در این میان استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA)^[2] جهت ارزیابی مستمر عملکرد و رتبه‌بندی شرکت‌ها می‌تواند راهگشا باشد. به همین دلیل هدف اصلی از انجام این پژوهش ارزیابی عملکرد شرکت‌های فعال در صنعت لیزینگ با بهره گرفتن از کاراترین روش ارزیابی، می‌باشد.

• 1. بیان مسئله

نقش عملیات لیزینگ در چرخه اقتصادی کشورها و اثرات مثبت و اجتناب‌ناپذیری که در ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا و سرانجام توازن منطقی در موازنه پرداخت‌های جوامع صنعتی و رو به توسعه به جای گذاشته، موجب گردیده است که این شیوه اعتباری، امروز با تکیه بر تخصص‌ها و ویژگی‌های نوین اجرایی بتواند موقعیت خود را به عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های تأمین اعتبار در سطح اقتصاد داخلی و بین‌المللی تثبیت نماید. بر این اساس، تحقیقاً بخش عظیمی از عملیات مالی، تسهیلاتی و سرمایه‌گذاری و تأمین اعتبار در جهان با بهره گرفتن از روش‌های نوین لیزینگ انجام می‌پذیرد. به طوری که بر اساس بررسی‌های مؤسسات مطالعاتی اقتصادی معتبر جهان روش تأمین اعتبارات از طریق لیزینگ، در بین مکانیزم­ های گوناگون اعتباری، بعد از وام­های مستقیم بانکی در مرتبه دوم قرار گرفته است (آملی دیوا، ۱۳۸۶ :۸۸).

رقابت روزافزون در محیط­های اقتصادی، شرکت­ها را بر آن داشته که پیرامون عملکرد خود هوشیارتر عمل کنند. همان گونه که هر سال میلیاردها دلار صرف مخارج سرمایه­ای می­گردد، مؤثرترین راه ­ها برای تحصیل تجهیزات هر روز بیش از پیش مورد توجه قرار می‌گیرد. شرکتی که از مؤثرترین روش‌های کسب درآمد استفاده می‌کند، از این رقابت فایده خواهد برد. ‌بنابرین‏ لیزینگ در برابر خرید به عنوان جزء لاینفک تصمیم‌گیری جهت تحصیل تجهیزات سرمایه‌ای مورد توجه قرار ‌می‌گیرد (دیلن، ۲۳:۱۳۸۵).

در کشور ما نیز با توجه به وجود نیاز مبرم به چنین شیوه تأمین مالی، شرکت‌های مختلفی پا به صنعت لیزینگ نهادند. به طوری که بسیاری از شرکت‌های دولتی و غیردولتی در حال حاضر در کشور مشغول به فعالیت در این زمینه می‌باشند. ‌بنابرین‏ شناخت عملکرد شرکت‌های لیزینگ می ­تواند در جهت شروع فعالیت‌های جدید و همچنین حفظ فعالیت‌های موجود ‌به این شرکت­ها یاری رساند. لذا مسئله‌ای که ما در این تحقیق با آن روبرو هستیم این است که عملکرد شرکت‌های فعال در صنعت لیزینگ در ایران چگونه است؟

• 1. اهمیت و ضرورت تحقیق

۱-۳-۱٫ اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ نظری

امروزه به دلیل تحولات وسیعی که طی نیم قرن اخیر در عرصه اقتصادی جهان، رخ داده است و همچنین تغییر و تحولات گسترده در زمینه عرضه و تقاضا، موجب شده است تا دست اندرکاران سیاست­های اقتصادی در کشورها، برنامه های لازم برای تأسیس شرکت‌هایی جدید، که می‌توانند ابزارهای اعتباری در جهت رشد صنایع و اقتصاد آن‌ ها محسوب شوند را در دستور کار خود قرار دهند.

شرکت‌های لیزینگ از جمله واحدهایی هستند که با تدوین مناسب آئین نامه‌ها و مقررات فعالیت آن‌ ها، می‌توانند سهم بسزایی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها داشته باشند. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته امروزه بیش از ۲۰ درصد از کل سرمایه‌گذاری روی تجهیزات در دنیا، از طریق لیزینگ انجام می‌شود (البته این میزان فقط شامل دارایی‌های منقول می‌باشد). مطالعات نشان می‌دهد که روش تأمین مالی از طریق لیزینگ، در بین مکانیز­م­های گوناگون اعتباری، بعد از وام‌های مستقیم بانکی در مرتبه دوم قرار گرفته است و بیش از یک سوم اعتبارات از این طریق تأمین می‌شود.

حال با توجه به آنچه که در خصوص ضرورت و اهمیت صنعت لیزینگ گفته شد، این سؤال اساسی مطرح است که نحوه عملکرد شرکت‌ها در صنعت لیزینگ چگونه است؟

غالباً گفته می‌شود که بدون ارزیابی عملکرد فعلی، هیچ بهبودی حاصل نمی‌شود. ارزیابی‌ها بر پایه نتایج اندازه‌گیری فعالیت‌ها و عملکرد صورت می‌گیرد. معمولاً کارایی و بهره ­وری سازمانی با اندازه‌گیری نتایج عملکرد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، ‌بنابرین‏ هر سازمانی نیازمند طراحی سیستمی برای اندازه‌گیری عملکرد می‌باشد که در خصوص کارایی و اثربخشی فعالیت‌های بخش‌های مختلف سازمان اطلاعات مربوط، دقیق و به موقع برای تصمیم گیران ارائه نماید (چن، ۲۰۰۹).

به طور کلی چنانچه سیستم مالی یک کشور که مؤسسات لیزینگ جزیی از آن هستند کارایی داشته باشند، منابع مالی به صورت بهینه به بخش­های کارای اقتصاد تخصیص می­یابد و موجب افزایش تولید، سطح اشتغال و رشد اقتصادی خواهد شد در حالی که تأمین مالی از طریق لیزینگ یکی از بخش‌های حیاتی تأمین مالی مدرن می‌باشد ‌بنابرین‏ سنجش عملکرد و محاسبه کارایی شرکت‌های لیزینگ از اهمیت بسزایی برخوردار است.

۱-۳-۲٫ اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ کاربردی