۱٫ پیوند قانونی؛ منظورتعیین رابطه حقوقی و حقوق و تکالیف دو طرف قرارداد است که شرایط عقد مورد نظر (نکاح) را داشته باشد، صیغه عقد و ایجاب و قبول انجام شده باشد. پیوند زناشویی باید در قالب نهادهای از پیش تعیین شده وعقود معین (ازدواج دائم، متعه) بگنجد. پس ازایجاد واحد حقوقی نیزارتباط عناصر واحد مزبوردر قالب نظام حق و تکلیف ازپیش تعیین شده،شکل می‌گیرد.
۲٫ رابطه میان دو جنس مخالف: در حقوق فرانسه پیوند دو هم جنس، پذیرفته شده است[۴۵]در حالی که در نظام حقوقی ما نه تنها چنین امری تعریف نشده است، در صورت ارتکاب رفتار جنسی جرم نیز تلقی می‌گردد.
۳٫ هدفمندی؛ امتصال فرمان حق تعالی، دستیابی به آرامش درونی، حفظ دین، تعدیل احساسات نفسانی و بهره مندی از آن به منظور رسیدن به خود شکوفایی و تولید نسل[۴۶] و رفع نیازهای غریزی که در نظام سیاست جنایی اسلام، لزوماً ًاز کارکردهای انحصاری نهاد خانواده است.
در مباحث بعدی ذکر خواهد شد که خانواده جزئی از نظام مدیریت جامعه ست که باید در راستای اهداف نظام و شبکه هستی، مانند سایر عناصر پیش رود.این اهداف در یک طیف قرار می گیرند که کمینه آن پیشگیری از جرم و بیشینه آن تعالی و تکامل بشریت است.
«ازدواج فرایند یک میثاق الهی و انسانی بین زن و مرد با پذیرش شرایط و آثار خاص خود می‌باشد که بر اساس آن خانواده در راستای تکامل فردی و اجتماعی قرار می‌گیرد. رشد و تکامل در پرتو ازدواج نه تنها موجب سعادت فردیست بلکه عاملی برای سعادت جامعه می‌باشد. وصول به رفاه اجتماعی و رشد مدنیت بدون ازدواج مشکل است. »[۴۷]اهمیت و فواید ازدواج را می توان تکامل روحی انسان، آرامش روحی و سلامت جسم و جان پاسخ به دعوت رسول اکرم و افزایش روحیه مسئولیت پذیری و تولید نسل و امنیت دانست.[۴۸]
گفتار دوم: نوع خانواده در نظام سیاست جنایی ایران
ابتدا به سیر تحول انواع خانواده به طور کلی و پس از آن در ایران اشاره ای شده و سپس نوع خانواده در ایران بررسی می شود.
به طور کلی در پژوهش های جامعه شناسی و در اولین نگاه دو نوع خانواده در طول تاریخ وجود داشته است: خانواده گسترده و هسته ای. خانواده گسترده بر خانواده هسته ای به لحاظ تاریخی مقدم است.[۴۹]
گاهی خانواده به معنای گسترده و عام است؛که منظور گروهی است که خویشاوندی نسبی داشته و از یکدیگر ارث می‌برند،هم چنین زمانی که خانواده را به فضای گسترده تری به کار برده و کلیه خویشاوندان سببی را هم داخل در خانواده می دانند.[۵۰]
الگوی خانواده هستهای در دوره صنعتی شدن شکل گرفته، حضور والدین و فرزندان با الزامات فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی همراه است. در نگاه کلی به خانواده ( الگوی سنتی خانواده هستهای) با ویژگیهای زیر قابل طرح است:
– دست کم دو فرد بزرگسال غیر همجنس با یکدیگر زندگی می‌کنند.
– بین آنان صورتهایی از تقسیم کار وجود دارد، هر یک کاری متفاوت از دیگری انجام میدهد تا نطام جمعی واحد کار سامان یابد.
– بین آنان مبادله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و احساسی وجود دارد و از این طریق ضمن مبادله، به همکاری و همیاری یکدیگر اقدام می‌کنند.
– آنان وجوه مشترکی از قبیل محل سکونت، غذا خوردن، فرهنگ و انتظارات دارند.
– بین آنان رابطه پدری و مادری با فرزندان و دیگر اعضای خانواده برقرار است. بدین لحاظ والدین نسبت به فرزندانشان اقتدار دارند و در مقابل، فرزندان انتظاراتی از والدینشان دارند. در ضمن حمایت عاطفی، مالی و آموزشی از طرف والدین نسبت به فرزندان صورت می‌گیرد.
– بین افراد خانواده حقوق، مسئولیت ها، اجبارها وو وظایفی وجود دارد.[۵۱]
خانواده در مفهوم خاص یا در واقع همان خانواده ی هسته ای، زن و شوهر و فرزند تحت سرپرستی آن ها است که معیار و ضابطه تشکیل این خانواده، همان ریاست یک شخص بر اعضای آن است که یک نوع وحدت و هماهنگی در امور خانواده و بین اعضای آن ایجاد می‌کند.
با توجه به تحولات صورت گرفته در جهان امروزی، خانواده از وضعیت گسترده به هستهای تبدیل شده است. خانواده هستهای متشکل از والدین با فرزندان یا بدون فرزندان است. در خانواده هستهای رابطه مردان، زنان و کودکان در مقایسه با خانواده گسترده دچار تغییرات عمدهای شده است. ساختار قدرت، نحوه انتخاب همسر، فرزندآوری، اجرای مراسم خانوادگی، تقسیم کار در خانواده، نحوه مشارکت در امور داخل خانه و جامعه، آیندهنگری در مورد فرزندان و بسیاری از امور دیگر اصلیترین مسائل داخل خانواده هستهای در دوران جدید است.[۵۲]
از آن جایی که کارکردهای جرم شناختی و به تبع آن کارکرد سیاست جنایی این دو نوع خانواده متفاوت است، لازم است با شرح تفاوت این دو نوع خانواده به اهمیت شناسایی نوع خانواده پی برده و لزوم طراحی سیاست متناسب با آن و بعضا تقویت یکی از آن ها حسب مورد، تبیین شود.
بنابرین در ادامه به مجموعه تفاوتهای اساسی بین دو نوع خانواده اشاره می شود:
– خانواده گسترده، فرافردی است در حالی که خانواده هستهای با محوریت فرد معنا مییابد. فردیت در خانواده هستهای مرکزیت دارد، در حالی که در خانواده گسترده، اصل بر جمع و منفعت خانوادگی است.
اهمیت این مسئله در مباحث بعدی که جهت گیری سیاست های کلی که از آن جمله، اصالت جمع در خانواده است، روشن می شود.
– خانواده گسترده با مرگ یکی از افراد آن دچار اختلال نمی شود.
گفته شد که در طراحی نظام سیاست جنایی اصل جایگزینی و تنوع و گستردگی سیاست ها بایستی رعایت شود.اعضای خانواده با حمایت عاطفی که از یکدیگر به عمل می آورند، کارکرد جرم شناختی و سیاست جنایی دارند. قابلیت بالای جایگزینی اعضا در خانواده ی غیر هسته ای منجر به افزایش کارکرد سیاست جنایی آن می شود.
– در خانواده هستهای از طریق کار و تلاش فردی زندگیشان را میسازند و بدین لحاظ بزرگترهای خانواده امکان کنترل بر زندگی آن ها را ندارند. استقلال اقتصادی منشا استقلال سیاسی و اجتماعی، برای افراد در خانواده هستهای است.
این امر هم از تبعات اصالت فرد در خانواده است و هم منجر به تقویت این اصل در روابط اعضا با یکدیگر می شود. نظارت بزرگسالان بر رفتارها و عملکرد اعضای خانواده و بعضا دخالت به موقع، موجب کاهش خطاهای نوجوانان و جوانان خانواده شده که این مسئله ارتباط مستقیمی با کاهش نرخ ارتکاب جرم در موارد عدیده دارد.این نیز از دیگر مزایا و کارکردهای جرم شناختی خانواده ی غیر هسته ای ست.
– خانواده گسترده در گذشته کارکردهای اقتصادی،آموزشی، دینی، حمایتی و اجتماعی داشت، در حالی که در خانواده هستهای بسیاری از این کارکردها به عهده دیگر نهادهای اجتماعی واگدار شده است.[۵۳] و بیشتر کارکرد تولیدمثل، حمایت عاطفی از فرزندان و اجتماعی کردن و تا حدود زیادی فرهنگ پدیری برای خانواده هستهای باقی مانده است.
