مفهوم حسابداری مسئولیت اجتماعی در اوایل دهه ۶۰ میلادی توسط نویسندگانی مثل آندرسون ، موبلی ، و لین اوس مطرح شد . آندرسون را باید به عنوان پدر حسابداری مسئولیت اجتماعی نامید. در آمریکا این مفهوم در اوایل دهه ۷۰ م توسط انجمن حسابداری امریکا به منظور بررسی موانع و مشکلات مربوط به اندازه گیری در حسابداری مسئولیت اجتماعی آغاز شد و با وجود گذشت ۴۰ سال هنوز این مفهوم از جدیدترین مباحث حسابداری است . در خصوص تدوین استانداردهای حسابداری مسئولیت اجتماعی به دلیل فشار سازمان‌های هوادار محیط زیست و حقوق بشر در کشورهای صنعتی ، فدراسیون بین‌المللی حسابداری[۴] توجه خود را معطوف به این موضوع معطوف کرد و مجموعه ای بیانیه ها را در رابطه با تدوین استانداردهای این مفهوم صادر نمود . در ایران اولین در پاییز سال ۱۳۷۲ در فصل‌نامه بررسی های حسابداری دانشگاه تهران مقاله ای با عنوان تئوری حسابداری اجتماعی مطرح شد و تاکنون مقالات انگشت شماری در این خصوص ارائه شده است.
گزارش‌های ارائه شده توسط سیستم حسابداری مالی، عملکرد واحد تجاری را از جنبه‌های خاص مورد ارزیابی قرار می‌دهند و سود آوری و توان مالی واحد تجاری را شاخص موفقیت یا عدم موفقیت می دانند و بیشترین توجه را معطوف منافع گروه هایی می‌کنند که مهمترین آن ها عبارت‌اند از:
– سرمایه گذاری بالفعل و بالقوه؛
– مدیران واحد تجاری؛
– اعتبار دهندگان بالفعل و بالقوه؛
– سازمان‌های دولتی؛
– کارکنان واحد تجاری؛
– مشتریان؛
– فروشندگان.
به دلیل عدم توجه به منافع سایر گروه‌های اجتماع و همچنین اثرات زیست محیطی ناشی از فعالیت‌های واحد تجاری، در اوایل دهه شصت میلادی مفهوم جدیدی به نام حسابداری مسئولیت‌های اجتماعی[۵] در مباحث نظری حسابداری مطرح شد و نویسندگانی از اروپا، کانادا و استرالیا از قبیل آندرسن، موبلی و لین اوس در نوشته های خود به آن اشاراتی داشته اند و از میان آنان آندرسن را باید به عنوان پدر این شاخه از دانش حسابداری دانست.
اما در کشور آمریکا مفهوم حسابداری مسئولیت‌های اجتماعی با یک دهه تأخیر در اوایل دهه هفتاد، توسط انجمن حسابداری آمریکا[۶] با تشکیل کمیته ای به منظور بررسی موانع و مشکلات مربوط به فرایند اندازه‌گیری و گزارشگری در حسابداری مسئولیت‌های اجتماعی آغاز شد و با وجود گذشت بیش از چهار دهه، این مفهوم هنوز هم از جدیدترین مباحث حسابداری است که در مراحل اولیه رشد به سر می‌برد و از نظر اجرا و به کارگیری پیشرفت چندانی نداشته است؛ به گونه ای که تاکنون غالب مقالات منتشر شده، جنبه توصیفی داشته و بیشتر با تکیه بر توصیف مفاهیم، توجه کمتری را به مشکلات اجرا و ارائه راهکارهای مناسب جهت عملی کردن آن داشته اند.
شاید عامل اصلی این حرکت، ناشی از محدودیت‌ها و مشکلات مربوط به اندازه‌گیری و گزارشگری آثار خارجی واحد تجاری باشد. منظور از آثار خارجی، آن گروه از فعالیت‌ها و نتایج عملیات واحد تجاری است که فراتر از منافع گروه‌های پیش گفته باشد و آثاری همچون هزینه های اجتماعی، منافع اجتماعی و بازده اجتماعی را شامل می شود.
سر انجام به دلیل فشار سازمان‌های هوادار محیط زیست و حقوق بشر در کشورهای صنعتی برای مبارزه با آلودگی محیط زیست بویژه آلودگیهای ناشی از آزمایش‌های هسته‌ای، فدراسیون بین‌المللی حسابداران[۷] توجه خود را معطوف موضوع حسابداری مسئولیت‌های اجتماعی کرد و بر این اساس فدراسیون مذکور، مجموعه ای از بیانیه‌ها را صادر کرد که در آن ها خواستار تدوین استانداردهایی در رابطه با حسابداری و حسابرسی مسئولیت‌های اجتماعی شد.
اما در خصوص کشور ما، این مفهوم همانند سایر امور با سه دهه تأخیر، برای اولین بار در پاییز سال ۱۳۷۲ شمسی (۱۹۹۳ میلادی) در فصل‌نامه بررسی های حسابداری دانشگاه تهران با مقاله ای به نام تئوری حسابداری اجتماعی مطرح و تاکنون مقالات انگشت شماری در این خصوص توسط صاحب‌نظران رشته حسابداری ارائه شده است.
۲-۳ مدل‌های مسئولیت اجتماعی سازمان ها
به طور کلی مدل‌های مختلفی جهت تبیین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در مقابل ذینفعان وجود دارد ولیکن مسئولیت اجتماعی هر شرکت با توجه به اینکه دارای خصوصیات منحصر به فرد خود می‌باشد و این خصوصیات تأثیرگذار بر دیدگاه‌ها و نحوه عملکرد و استراتژی‌های مسئولیت اجتماعی آن ها می‌باشند. حرکت به سمت نهادینه کردن مسئولیت اجتماعی شرکت در نظام راهبری شرکت‌ها می‌بایست با فرهنگ سازمانی، چشم‌انداز و استراتژی‌های بلندمدت شرکت در یک راستا باشد تا اجرای برنامه های مسئولیت اجتماعی به صورت یک برنامه هزینه‌بر از سوی کارکنان و سهامداران تلقی نگردد.
۲-۳-۱ مدل پنج بعدی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها
بر اساس این مدل ابعاد ۵گانه که هر بعد دارای شاخص‌های مربوط به خود می‌باشد و به راحتی قابل تطبیق با مدل‌های تعالی سازمانی می‌باشد مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این خصوص توجه به چگونگی اطلاع‌رسانی و تعامل با ذینفعان و چگونگی ارتباطات ذینفعان با شرکت از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد.
نمودار۲-۱- (هس[۸]،۲۰۰۱)
۲-۳-۲ مدل مسئولیت اجتماعی کارول
این مدل نیز شامل ۴ مرحله است و معتقد است که سازمان‌ها دارای ۴ دسته مسئولیت اجتماعی کلی می‌باشند که آن ها شامل: ۱- مسئولیت اقتصادی، ۲- حقوقی، ۳- اخلاقی، ۴- سایر مسئولیت‌ها می‌باشند.و هر کدام از مسئولیت‌ها را به تفصیل بیان و مورد توجه قرار می‌دهد از جمله اینکه مسئولیت اقتصادی از مسئولیت‌های اولیه سازمان‌ها می‌باشد که همان مسئولیت سودآوری است و در مسئولیت حقوقی نیز اشاره می‌‌نماید که سازمان‌ها می‌بایست در چارچوب‌های قوانین و مقررات جامعه اقتصادی فعالیت خود را انجام دهند و همچنین در مسئولیت اخلاقی بیان می‌دارد که از سازمان‌ها انتظار می‌رود که ارزش‌ها و هنجارهای جامعه را مد نظر قرار دهند و در نهایت در بحث سایر مسئولیت‌ها اشاره به فعالیت‌های داوطلبانه و انسان‌دوستانه سازمان دارد.
۲-۴ چارچوب تعیین استراتژی‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی
در این مدل مطابق با نمودارهای مذکور با تبیین فرایند اجرای استراتژی مسئولیت اجتماعی شرکت و مراحل، گزارشات و خروجی‌های آن به صورت سیستماتیک پرداخته‌ایم. در نمودار مذکور مراحل برنامه‌ریزی شرکت جهت اجرای پروژه مسئولیت اجتماعی شرکت با تطابق با ارزش‌های شرکت تبیین و گزارشات لازم از این برنامه ها اخذ و خروجی مربوطه مورد تحلیل قرار خواهد گرفت :(برندان،۲۰۰۵) ابزارها گزارش‌ها مراحل
ارزش‌های شرکت
راهنما برای گزارش‌دهی مسئولیت‌پذیری اجتماعی
گزارش برنامه عملیاتی
گزارش تعریف نواحی بهبود در چارچوب EFQM
گزارش خود ارزیابی در چارچوب تعالی سزامانی
گزارش انتظارات ذینفعان
گزارش تحلیل وضعیت موجود
آموزش و آگاهی
خودارزیابی از طریق پرسشنامه و درک استنباط
مصاحبه و گفتگو گزارش‌ها
ارتباطات و گزارش
ارزیابی
تعریف چارچوب اجرا
تدوین برنامه عمل
تعریف پروژه های بهبود
ارزیابی عملکرد و تحلیل نقاط کسب
تعهد و آگاهی
شناسایی انتظارات ذینفان
تعیین مسیر حرکت
شناسایی ذینفع
