اگر تا جنگ جهانی دوم اهداف استراتژی نظامی شکست، انهدام یا تسلیم دشمن به شکل قهرآمیز بود، اینک با دستیابی به نیروهای هسته ای و انقلاب در فناوری تسلیحاتی آن اهداف تغییر یافته و در نهایت تعریف قدیمی آن نیز منسوخ شده است. در تعریف جدید عنصر سیاست بر عامل نظامی غلبه کرده‌است. در معنای جدید هدف استراتژی بازدارندگی از جنگ و برپایی صلح جهانی است و نه غلبه بر دشمن.(مسائلی و رافعی،۱۳۷۳،۱۷۷)
از نظر بسیاری از محققان مسائل نظامی، عصر جنگ‌های شیمیایی با آزمایش اولین گاز خفه کننده از سوی آلمانی‌ها در جنگ جهانی اول آغاز شد. در سال‌های پس از آن جهان شاهد پیشرفت شگفت انگیز سلاح‌های شیمیایی بود. آلمانی‌ها در دهه چهل کوشش‌های خود را در زمینه افزایش کارایی گاز خردل و تولید گاز اعصاب آغاز کردند. در عین حال هیتلر به علل مختلف از به کارگیری سلاح‌های شیمیایی در جنگ جهانی دوم پرهیز کرد. پس از جنگ جهانی دوم دیگر کشورهای صنعتی به ویژه آمریکا، روسیه و فرانسه موفق شدند سلاح‌های جدید شیمیایی و گازهای سمی کشنده تولید کنند. مهمترین منطقه آزمایش سلاح‌های کشنده غیر اتمی در سال‌های ۱۹۶۲-۱۹۷۳ ویتنام بوده است. آمریکایی‌ها در جنگ ویتنام علاوه بر استفاده از بمب ناپالم و بمبهای فسفری و سوزنده، برای نابودی جنگها و افراد ویتکنگ موادی به نام “کشنده حیات” به کار می بردند که نه تنها آثار زندگی روی زمین را از بین می‌برد، بلکه بر نسل‌های آینده نیز اثر می‌گذارد. کشتار افراد ویتکنگ بر اساس طرحی به نام “برگریزی” با بهره گرفتن از مواد شیمیایی که به باران زرد معروف شد، انجام گرفت. روس‌ها از سلاح شیمیایی خطرناک باران زرد در مناطق جنوب شرقی آسیا به ویژه افغانستان استفاده کردند.(ازغندی،۱۳۹۰،۱۲۴)
هدف از بیان مطالب فوق متوجه ساختن خواننده از ریشه مشکلات بر سر راه صلح است که همان ایجاد و تولید سلاح‌های مخرب و کشتار انسان‌ها است نه روش استفاده یا مقدار آن ها.
بخش دوم: تعریف، ماهیت و مفهوم صلح
آرمان غایی بشر در سطح جامعه بین‌المللی، دستیابی به صلح و امنیتی است که در نتیجه ی آن، خشونت از زندگی انسان رخت بر بسته و منزلت آدمی، جایگاه خود را باز یابد. (ساعدوکیل،۱۳۹۱،۱۱۱)
زیبای صلح زمانی برای انسان‌ها در جوامع مختلف متصور خواهد بود که شعله های خشم آتش جنگ مبدل به رویش سر سبز درختان صلح و سازش بشود و زیبای خود را به همه سو اعلام و اشعار دارد و نمایانگر قرار داد اجتماعی پیوند صلح و سازش باشد.
گفتار اول: تعریف صلح
واژه صلح به تنهایی در معنای لغوی به منظور آشتی، دوستی،… و سازش به کار می رود. ولی به صورت مرکب دارای مفاهیم مترادف بوده و نظریه های گوناگونی در خصوص صلح وجود داشته که در مقابل اندیشه نزاع و جنگ قرار گرفته است. عنوان صلح همیشه در ایام بحران و جنگ بیشتر زبانزد محافل و مجالس می شود، چون که این شاخص در مقابل و تضاد جنگ واقع شده.(رفیعی،۱۳۸۸،۱۳)
نوای زیبای صلح دارای روح مهربانی و آرامش بوده که باید در مقابل خشم و خشونت قرار گیرد تا به عنوان ارزش همه جانبه، صلح را درک نمود.
باید در صلح و دوستی و مهربانی، اصل اخلاق سیاسی بین انسان‌ها، مبتنی بر شناسائی زندگی انسان کاملاً به عنوان والاترین ارزش‌های عالی اجتماعی، اخلاقی و برقراری ثبات و حفظ صلح باشد، تا اینکه آرمان صلح در روابط بین الملل در انتخاب شیوه زندگی استوار گردد.
گفتار دوم: صلح در اسلام
در فرهنگ و فقه سیاسی اسلام، دو واژه سلام و صلح در نصوص قرآنی برای بیان یک اصل حقوقی و سیاسی به کار برده شده و تأکید فراوانی بر آن دو هست. سلام که شعار و درود اسلامی است به معنی آرزوی سلامتی و به دور بودن زندگی از آفات، بلایا و خطرات می‌باشد. قرآن درآیات ۲۵ و ۲۶ سوره واقعه، سلام را درود متعارف بین بهشتیان و از خصایص زندگی بهشتی می‌داند.(ساعد وکیل،۱۳۹۱،۱۲۴) سلام بر وزن عقل به معنی سازش عادلانه و همزیستی است. واژه صلح در لغت به معنی مسالمت، سازش و از بین بردن نفرت میان مردم است.[۱]
در مسئله صلح و جنگ، چند نظریه در راستای تأسیس اصل و قاعده از سوی فقها و حقوق دانان ارائه شده است.(عمید زنجانی،۱۳۷۷،۳۸۱)
الف – برخی مستشرقین و حقوق دانان، جهاد را ملاک رابطه دارالاسلام با جهان خارج عنوان کرده و می‌گویند اگر اسلام از صلح سخن به میان آورده، صرفاً با استعانت از خوی جنگجوی اعراب برای راهیابی به هدف نهایی است که توسعه اسلام در جهان می‌باشد و این در شرایطی است که جهاد کارساز نباشد. مستند این نظریه، برداشت سطحی از آیات جهاد در قرآن است که چنین تصور شده که کلیه آیات جهاد مربوط به جهاد ابتدایی و شعله ور نگهداشتن جنگ به طور مستمر بین جهان اسلام و کفر است.
ب – تئوری استحبابی بودن جهاد و نفی وجوب آن در اسلام که به استناد آیه ۱۹۱ سوره بقره و آیه ۳۶ سوره توبه اظهار شده و مخالف اجماع فرقه هاست.
ج – جنگ، وسیله است نه هدف. زیرا هدف از جهاد، هدایت است و کشتار کفار، مقصود اصلی نیست. پس طرق دیگری برای هدایت باقی است و در جهاد باید به حداقل و مقدار مورد لزوم اکتفا شود. مستند این نظریه، روایتی است که مسلمین را از خوی جنگجویی نهی می‌کند. فقهای شافعیه به کمک این عقیده، عدم اصالت جنگ را ابراز داشته و مبنای جنگ را منوط به وجود انگیزه ای معقول و شرعی دانسته اند. باید گفت که هدف جهاد هدایت نیست چون جهاد، نوعی اکراه ناشی از خشونت را در بردارد که از دید اسلام، اکراه نه وسیله هدایت است و نه دین اکراه بردار می‌باشد.(سوره یونس آیه ۹۹ و سوره بقره آیه ۲۵۶)
د – جنبش قادیانی ها نیز قائل بر منسوخ بودن جهاد است و از آن جهت که قرآن بر فریضه بودن جهاد تصریح دارد، جایی برای بحث باقی نمی ماند.
ه – رأی اقوی این است که با توجه به آیه ۲۹ سوره توبه، نظریه سه مرحله ایی مطرح می شود به این معنی که غیر مسلمین مکلفند به یکی از این سه امر تن در دهند، اسلام، پیمان و یا جنگ، آیه جزیه در این نظر، مبنای قرارداد دولت اسلامی با همه ملل غیر مسلمانان است.
دین اسلام با وارد ساختن همه موحدان عالم در امت واحد[۲]، اندیشه همزیستی مسالمت آمیز میان پیروان الهی را به صورت اعلان جهانی مطرح می‌سازد و با وجه مشترک قرار دادن کلمه «حق»، «اعتقاد به خدای یگانه» و «رد شرک»، همگان را به یک ائتلاف مطلوب دعوت می کند.(هاشمی،۱۳۷۸،۴۱۷)
این سیاق را می توان در آیه ۶۴ سوره آل عمران باز یافت.
گفتار سوم: تحول تاریخی اجتناب از جنگ و تلاش برای صلح
از زمان‌های بسیار دور تا کنون در رابطه با به کار بردن قدرت مسلحانه و توسل به جنگ در مناسبات بین‌المللی دو نظریه و یا دو رفتار کاملاً متفاوت و متضاد وجود داشته است. یکی توسل به زور و استعمال قدرت و دیگری، منع توسل به زور و تحریم جنگ. این دو روش یا دو نظریه در طول تاریخ نشیب و فرازهای بسیاری را پشت سر گذارده و هر یک در فواصلی از زمان به عنوان رفتار یا نظریه غالب، مبنای عملکرد کشورها قرار گرفته است. آنچه مسلم است مسیر این طریق همراه با تحولی از سمت توسل به زور بسوی عدم توسل به زور بوده است. تا به آنجا که امروزه در حقوق بین الملل منع توسل به زور و تحریم جنگ به منزله اصل و قاعده بنیادین تلقی شده است، هر چند رفتار کشورها در اکثر موارد با این اصل چندان هماهنگ و سازگار نیست.(ضیائی بیگدلی،۱۳۸۰،۲)
